Inleiding tot coöperaties

Coöperaties zijn autonome organisaties die worden gevormd door individuen die vrijwillig samenwerken om aan hun gemeenschappelijke economische, sociale en culturele behoeften en ambities te voldoen. Deze ondernemingen die eigendom zijn van leden en democratisch worden gecontroleerd, werken volgens de principes van zelfhulp, eigen verantwoordelijkheid, democratie, gelijkheid, rechtvaardigheid en solidariteit. De coöperatieve beweging heeft een rijke geschiedenis, die teruggaat tot het begin van de 19e eeuw, met wortels in de industriële revolutie en de sociale en economische uitdagingen die deze met zich meebracht. Tegenwoordig bestaan ​​er coöperaties in verschillende sectoren, waaronder arbeiders-, consumenten-, producenten-, huisvestings- en financiële coöperaties. Ze spelen een belangrijke rol bij het bevorderen van duurzame ontwikkeling, het bevorderen van economische groei en het aanpakken van sociale ongelijkheden. Terwijl coöperaties blijven evolueren, worden ze geconfronteerd met zowel uitdagingen als kansen bij het aanpassen aan veranderende marktomstandigheden, technologische vooruitgang en regelgevende kaders. Door vast te houden aan hun kernprincipes en waarden, kunnen coöperaties bijdragen aan een meer inclusieve en veerkrachtige wereldeconomie (Birchall, 2013; ICA, 2021).

Geschiedenis en evolutie van coöperaties

De geschiedenis en evolutie van coöperaties gaat terug tot het begin van de 19e eeuw, met de oprichting van de Rochdale Society of Equitable Pioneers in 1844, vaak beschouwd als de geboorte van de moderne coöperatieve beweging. Deze groep wevers en ambachtslieden in Rochdale, Engeland, creëerde een reeks principes die sindsdien de ontwikkeling van coöperaties over de hele wereld hebben geleid. Deze principes omvatten vrijwillig en open lidmaatschap, democratische controle door leden, economische participatie van leden, autonomie en onafhankelijkheid, onderwijs, training en informatie, samenwerking tussen coöperaties en zorg voor de gemeenschap.

Gedurende de 19e en 20e eeuw breidden coöperaties zich wereldwijd uit en pasten zich aan verschillende economische, sociale en politieke contexten aan. De International Cooperative Alliance (ICA) werd in 1895 opgericht om de coöperatieve beweging te promoten en te ondersteunen, en is nog steeds de grootste wereldwijde organisatie die coöperaties vertegenwoordigt. In de 20e eeuw speelden coöperaties een belangrijke rol in de economische ontwikkeling van veel landen, met name op het gebied van landbouw, huisvesting en financiële dienstverlening. De Verenigde Naties hebben 2012 uitgeroepen tot het Internationale Jaar van de Coöperaties, als erkenning voor hun bijdrage aan armoedebestrijding, het scheppen van werkgelegenheid en sociale integratie.

In de afgelopen jaren zijn coöperaties blijven evolueren en hebben ze nieuwe sectoren omarmd, zoals hernieuwbare energie, digitale technologie en sociale zorg. Ze zijn ook steeds relevanter geworden bij het aanpakken van mondiale uitdagingen zoals klimaatverandering, ongelijkheid en duurzame ontwikkeling (Birchall, 2013; ICA, 2021).

Soorten coöperaties

Coöperaties kunnen worden ingedeeld in verschillende typen op basis van hun doel, lidmaatschap en organisatiestructuur. Werknemerscoöperaties zijn eigendom van en worden gecontroleerd door hun werknemers, die delen in de winst en besluitvormingsprocessen. Consumentencoöperaties daarentegen zijn eigendom van de klanten die hun diensten gebruiken of hun producten kopen, zodat de coöperatie zich primair richt op het voldoen aan de behoeften en voorkeuren van de consument. Producentencoöperaties worden gevormd door producenten, zoals boeren of ambachtslieden, die samenwerken om hun producten efficiënter te verwerken, op de markt te brengen en te distribueren. Woningcoöperaties bieden betaalbare en veilige woonmogelijkheden voor hun leden, die gezamenlijk eigenaar en beheerder zijn van het onroerend goed. Financiële coöperaties, waaronder kredietverenigingen en onderlinge verzekeringsmaatschappijen, bieden hun leden financiële diensten aan, vaak tegen gunstiger voorwaarden dan traditionele banken. Elk type coöperatie werkt op basis van een reeks principes en waarden, zoals democratisch bestuur, economische participatie van leden en zorg voor de gemeenschap, die hun management- en besluitvormingsprocessen sturen (ICA, 2021; Birchall, 2012).

Arbeiderscoöperaties

Werknemerscoöperaties zijn een apart type coöperatieve onderneming die eigendom is van en democratisch gecontroleerd wordt door haar werknemers. Deze organisaties geven prioriteit aan het welzijn en de belangen van hun werknemers-eigenaren, die actief deelnemen aan het besluitvormingsproces en de winst delen die door het bedrijf wordt gegenereerd. Arbeiderscoöperaties worden erkend vanwege hun potentieel om economische democratie te bevorderen, inkomensongelijkheid te verminderen en een gemeenschapsgevoel onder hun leden te bevorderen (Erdal, 2012).

Wereldwijd zijn er duizenden arbeiderscoöperaties actief in verschillende sectoren, zoals productie, detailhandel en diensten. In de Verenigde Staten zijn er bijvoorbeeld meer dan 300 arbeiderscoöperaties die meer dan 7,000 mensen in dienst hebben (USFWC, 2020). In Europa hebben landen als Spanje en Italië een lange traditie van succesvolle arbeiderscoöperaties, met de Mondragon Corporation in Spanje als een van de grootste en bekendste voorbeelden (Mondragon, 2021).

Ondanks hun potentiële voordelen staan ​​arbeiderscoöperaties voor verschillende uitdagingen, waaronder toegang tot kapitaal, managementvaardigheden en marktconcurrentie. Recente innovaties op het gebied van coöperatieve ontwikkeling, zoals coöperaties met meerdere belanghebbenden en platformcoöperaties, bieden echter nieuwe kansen voor groei en veerkracht in deze sector (Scholz, 2016).

Consumentencoöperaties

Consumentencoöperaties zijn een soort coöperatieve organisatie die eigendom is van en gecontroleerd wordt door de mensen die haar producten en diensten gebruiken. Deze coöperaties hebben tot doel goederen en diensten aan hun leden te leveren tegen concurrerende prijzen en tegelijkertijd democratische besluitvorming en sociale verantwoordelijkheid te bevorderen. Consumentencoöperaties zijn te vinden in verschillende sectoren, waaronder detailhandel, voeding, woningbouw en nutsbedrijven. Een van de bekendste voorbeelden van een consumentencoöperatie is de REI (Recreational Equipment Inc.), een outdoor-detailhandelsbedrijf in de Verenigde Staten dat eigendom is van haar klanten en op coöperatieve basis opereert.

Het primaire doel van consumentencoöperaties is om tegemoet te komen aan de behoeften en ambities van hun leden, in plaats van winstmaximalisatie voor externe aandeelhouders. Dit model zorgt voor een meer rechtvaardige verdeling van de voordelen onder de leden, aangezien elk gegenereerd overschot doorgaans wordt geherinvesteerd in de coöperatie of wordt teruggegeven aan de leden in de vorm van dividenden of verlaagde prijzen. Consumentencoöperaties benadrukken ook het belang van gemeenschapsbetrokkenheid en ecologische duurzaamheid, vaak door lokale producenten te ondersteunen en milieuvriendelijke praktijken toe te passen in hun activiteiten (Birchall, 2013; Novkovic & Webb, 2014).

Producenten Coöperaties

Producentencoöperaties zijn een soort coöperatieve organisatie die onafhankelijke producenten samenbrengt om gezamenlijk hun producten te verwerken, op de markt te brengen en te distribueren. Deze coöperaties stellen producenten in staat hun middelen te bundelen, risico's te delen en toegang te krijgen tot grotere markten, waardoor hun onderhandelingspositie en concurrentiepositie toenemen. Producentencoöperaties komen veel voor in verschillende sectoren, waaronder landbouw, visserij, bosbouw en handwerk. In de landbouwsector spelen ze bijvoorbeeld een cruciale rol bij het vergroten van de voedselzekerheid en het bevorderen van duurzame landbouwpraktijken. Volgens de International Cooperative Alliance (ICA) zijn er wereldwijd ongeveer 3 miljoen coöperaties, waarvan een aanzienlijk aantal producentencoöperaties. Deze coöperaties dragen bij aan het levensonderhoud van miljoenen mensen en hebben een substantiële impact op lokale economieën. Bovendien belichamen ze de coöperatieve principes van vrijwillig en open lidmaatschap, democratische controle door leden, economische participatie van leden, autonomie en onafhankelijkheid, onderwijs en opleiding, samenwerking tussen coöperaties en zorg voor de gemeenschap (ICA, 2021). Kortom, producentencoöperaties zijn essentieel voor het bevorderen van economische groei, sociale ontwikkeling en ecologische duurzaamheid.

Wooncoöperaties

Woningcoöperaties zijn een unieke vorm van eigenwoningbezit die een alternatief bieden voor traditionele eengezinswoningen en huurappartementen. Ze zijn collectief eigendom van en worden beheerd door hun bewoners, die elk een aandeel hebben in de coöperatieve vennootschap. Deze eigendomsstructuur stelt leden in staat om inspraak te hebben in het beheer en de besluitvormingsprocessen van hun woongemeenschap, wat een gevoel van collectieve verantwoordelijkheid en wederzijdse steun bevordert.

Er zijn verschillende soorten woningcoöperaties, waaronder coöperaties met beperkt eigen vermogen, marktconforme coöperaties en coöperaties voor seniorenhuisvesting. Coöperaties met beperkt eigen vermogen zijn ontworpen om betaalbare huisvestingsopties te bieden aan huishoudens met een laag en gemiddeld inkomen, met beperkingen op de inruilwaarde van aandelen om de betaalbaarheid te behouden. Marktconforme coöperaties stellen leden daarentegen in staat aandelen tegen marktprijzen te kopen en verkopen, wat potentieel voor financiële voordelen biedt. Wooncoöperaties voor senioren spelen specifiek in op de behoeften van oudere volwassenen en bieden gemeenschappen met leeftijdsbeperkingen ondersteunende diensten en voorzieningen.

Woningcoöperaties staan ​​bekend om hun potentieel om duurzame ontwikkeling te bevorderen, aangezien ze betrokkenheid van de gemeenschap, het delen van middelen en langetermijnplanning stimuleren. Bovendien kunnen ze bijdragen aan de betaalbaarheid en stabiliteit van huisvesting, met name in stedelijke gebieden met hoge woonlasten (Birchall, 2013; Novy & Hammer, 2018).

Financiële coöperaties

Financiële coöperaties, ook wel kredietverenigingen genoemd, zijn financiële instellingen die eigendom zijn van leden en die een scala aan financiële diensten aan hun leden bieden, waaronder sparen, lenen en verzekeringsproducten. Deze coöperaties werken zonder winstoogmerk, met als hoofddoel het bevorderen van het financiële welzijn van hun leden in plaats van het maximaliseren van de winst voor de aandeelhouders. In 2020 waren er wereldwijd meer dan 85,000 financiële coöperaties, die meer dan 274 miljoen leden bedienen en activa ter waarde van meer dan $ 2.1 biljoen beheren (WOCCU, 2020).

Een van de belangrijkste kenmerken van financiële coöperaties is hun democratische bestuursstructuur, die ervoor zorgt dat elk lid een gelijke stem heeft in het besluitvormingsproces, ongeacht de omvang van hun financiële bijdrage. Deze democratische benadering bevordert een sterk gemeenschapsgevoel en solidariteit onder de leden, wat kan bijdragen aan de stabiliteit en veerkracht van deze instellingen op de lange termijn. Bovendien richten financiële coöperaties zich vaak op het voorzien in de behoeften van achtergestelde bevolkingsgroepen, zoals mensen met een laag inkomen en mensen die op het platteland wonen, waardoor financiële inclusie wordt bevorderd en inkomensongelijkheid wordt verminderd (Birchall, 2013).

Coöperatieve principes en waarden

Coöperaties laten zich leiden door een reeks internationaal erkende principes en waarden die hun identiteit en activiteiten bepalen. Deze principes, opgesteld door de International Co-operative Alliance (ICA), omvatten vrijwillig en open lidmaatschap, democratische controle door leden, economische participatie van leden, autonomie en onafhankelijkheid, onderwijs, training en informatie, samenwerking tussen coöperaties en zorg voor de gemeenschap. De waarden die ten grondslag liggen aan deze principes zijn zelfhulp, eigen verantwoordelijkheid, democratie, gelijkheid, gelijkheid en solidariteit, samen met ethische waarden van eerlijkheid, openheid, sociale verantwoordelijkheid en zorg voor anderen. Deze principes en waarden zorgen ervoor dat coöperaties prioriteit geven aan de behoeften en belangen van hun leden, democratische besluitvorming bevorderen, een rechtvaardige verdeling van voordelen bevorderen en bijdragen aan duurzame ontwikkeling in hun gemeenschappen (International Co-operative Alliance, zd).

Bestuur en management in coöperaties

Bestuur en management in coöperaties werken binnen een democratisch kader, waardoor de leden gelijke beslissingsbevoegdheid en invloed hebben op het beleid en de strategieën van de coöperatie. Deze democratische benadering is geworteld in de coöperatieve principes, die de nadruk leggen op ledenparticipatie, autonomie en democratische controle (ICA, 2015). Doorgaans hebben coöperaties een raad van bestuur gekozen door de leden, die verantwoordelijk is voor het bepalen van de strategische richting en het toezicht houden op de prestaties van het managementteam. Het bestuur zorgt ervoor dat de coöperatie zich houdt aan haar waarden, principes en wettelijke vereisten en tegelijkertijd de belangen van de leden beschermt (Cornforth, 2004).

Het managementteam, geleid door een chief executive officer of algemeen directeur, is verantwoordelijk voor het uitvoeren van de beslissingen van het bestuur en het toezicht houden op de dagelijkse activiteiten van de coöperatie. Ze zorgen ervoor dat de coöperatie haar doelstellingen bereikt, de financiële stabiliteit handhaaft en de relevante regelgeving naleeft (Spear, 2004). De relatie tussen het bestuur en het management is cruciaal voor het succes van de coöperatie, omdat het een balans vereist tussen strategisch toezicht en operationele autonomie. Samenvattend werken bestuur en management in coöperaties samen om democratische besluitvorming, naleving van coöperatieve principes en het bereiken van de doelstellingen van de coöperatie te waarborgen, terwijl de financiële stabiliteit en naleving van de regelgeving worden gehandhaafd.

Economische impact van coöperaties

De economische impact van coöperaties is veelzijdig en aanzienlijk, en draagt ​​bij aan verschillende aspecten van lokale en mondiale economieën. Coöperaties creëren werkgelegenheid, waarbij de International Co-operative Alliance (ICA) schat dat ze banen bieden aan ten minste 10% van de werkende wereldbevolking (ICA, 2020). Bovendien dragen coöperaties bij aan economische stabiliteit door een rechtvaardige verdeling van inkomen en vermogen te bevorderen, aangezien ze eigendom zijn van en gecontroleerd worden door hun leden, die winsten en voordelen delen (Birchall & Ketilson, 2009).

Coöperaties bevorderen ook de economische veerkracht, aangezien ze doorgaans stabieler zijn tijdens economische neergang in vergelijking met conventionele bedrijven (Novkovic & Webb, 2014). Deze stabiliteit kan worden toegeschreven aan hun focus op duurzaamheid op de lange termijn en toewijding aan het voldoen aan de behoeften van leden in plaats van het maximaliseren van de winst. Bovendien spelen coöperaties een cruciale rol in duurzame ontwikkeling, omdat ze naast economische doelen vaak prioriteit geven aan sociale en milieudoelstellingen (UNDESA, 2016). Samengevat, de economische impact van coöperaties is aanzienlijk en omvat het creëren van banen, inkomensverdeling, economische stabiliteit en duurzame ontwikkeling.

Juridisch kader en regulering van coöperaties

Het wettelijke kader en de regulering van coöperaties verschillen van land tot land, maar omvatten over het algemeen een combinatie van nationale en regionale wetgeving, evenals naleving van internationale coöperatieve principes. Nationale wetten vormen vaak de basis voor de oprichting, het bestuur en de werking van coöperaties, terwijl regionale regelgeving specifieke aspecten zoals belastingen, financiële verslaggeving en sectorspecifieke vereisten kan behandelen. Internationaal worden coöperaties geleid door de principes en waarden die zijn vastgelegd door de International Cooperative Alliance (ICA), die de nadruk leggen op democratisch bestuur, ledenparticipatie en sociale verantwoordelijkheid. Bovendien kunnen coöperaties onderworpen zijn aan toezicht door regelgevende instanties, zoals financiële coöperaties die onder toezicht staan ​​van centrale banken of financiële autoriteiten. Naleving van deze wettelijke en regelgevende kaders is essentieel voor coöperaties om hun unieke status en voordelen te behouden, en tegelijkertijd bij te dragen aan hun algehele stabiliteit en duurzaamheid in de wereldeconomie (ICA, 2021; Hansmann, 1999; Birchall, 2013).

Internationale coöperatieve organisaties

Internationale coöperatieve organisaties spelen een cruciale rol bij het promoten en ondersteunen van de coöperatieve beweging wereldwijd. Enkele opmerkelijke voorbeelden zijn de International Co-operative Alliance (ICA), een wereldwijde organisatie die coöperaties uit verschillende sectoren en regio's vertegenwoordigt, met meer dan 300 lidorganisaties uit meer dan 100 landen. De ICA, opgericht in 1895, heeft als doel het coöperatieve model te promoten, kennisuitwisseling te vergemakkelijken en te pleiten voor gunstig beleid en regelgeving (ICA, zd).

Een andere belangrijke organisatie is de World Council of Credit Unions (WOCCU), die kredietverenigingen en financiële coöperaties wereldwijd vertegenwoordigt en ondersteuning biedt op gebieden als technische assistentie, belangenbehartiging en ontwikkelingsprojecten (WOCCU, nd). Daarnaast richt de International Cooperative and Mutual Insurance Federation (ICMIF) zich op de coöperatieve en onderlinge verzekeringssector en biedt diensten aan zoals marktinformatie, netwerkmogelijkheden en belangenbehartiging (ICMIF, nd). Deze organisaties dragen onder andere bij aan de groei en duurzaamheid van coöperaties, bevorderen samenwerking en innovatie in het streven naar duurzame ontwikkeling en maatschappelijke impact.